Ikasleen lanak informatikan

Aitor García
Bakalaoa bizkai erara

Lehenengo, bakailao bat aukeratu, puskak egin, eta hogeita lau ordu puska horiek uretan eduki, beratu ditezen.

Beratu dira? Jarri itzazu eltze batean. Bete ezazu eltze hori urez, eta surtan eduki irakiten hasi arte.

Atera orduan bakailao puskak eta eduki ura jario.

Igaro edo pasatu gero irinetan; oliotan erre eta erratilu edo kazuela batean jarri.

Horitu zazu behar adina tipula olio horretan, eta erantsi zaiozu tomatea, eta aurretik gertu eta egosirik edukiko dituzun piper gorri mingar larrutuak ere bai.

Salda hau bahean igaro edo pasatu ondoren, bakailaoa gainera bota.

Eduki zazu dana ordubetean egosten, eta pixka bat kixkali arte labean sartu.

Esnegaina

Jarri itzazu irakiten kutxut edo kuartilo bat esne, bainila edo kanela, eta hiru zalikada edo goilarakada azukre.

Beste ontzi batean jarri behar dituzu esne hotz pixka bat, hiru arrautz gorringo eta hiru goilarakada irin, eta ondo urtu dana.

Ondo urtu danean erantsi zaiozu irakin duen kutxut edo kuartilo esnea, eta erantsi zaiozu poliki-poliki, ondo nahastuaz.

Jarri dana surtan eta ez utzi nahastutzeari; irakiten hasten danean beste bost minutu irakiten eduki, ondo nahastuaz.

Surtatik atera eta aurrez-aurrez mantekillaz edo olioz igurtzitako ontzi zabal batera irauli.

Hoztutzen utzi, eta labanaz nahi diran erako pusketan ebaki, eta puska horiek ogi-mamitan bildu, gero arrautzetan, eta ogi-mamitan berriz, eta zartagian olio ugari eta berotan prejitu.

Nerea Casado:
ZER DIREN JANARIAK ETA ELIKAGAIAK

JANARIEN DEFINIZIOA

JANARIEN SAILKAPENA

TALDEA	MOTA	ELIKAGAI NAGUSIA	FUNTZIOA
1	Esnea eta esnekiak	Proteinak , bitaminak eta kaltzioa	Plastikoa
2	Okelak, arrainak,arrautzak	Proteinak, bitaminak eta burdina	Plastikoa
3	Lekariak, tuberkuluak eta fruitu idorrak	Gluzido- eta proteina-eduki handia, C bitamina asko ( patata)	Energetikoa, erregulatzailea eta plastikoa
4	Ortuariak Barazkiak	Bitaminak, mineralak eta landare-zuntzak	Erregulatzailea
5	Frutak	Bitaminak, zuntzak, mineralak	Erregulatzailea
6	Laboreak, orekiak eta azukreak	Gluzido asko, proteinak, B bitamina, mineralak	Energetikoa
7 Koipeak eta olioak		Lipidoak eta A bitamina	Energetikoa

1.2 JANARIEN GURPILA:

JARDUERAK

Erantzun galdera hauei; erabili hiztegia, behar baduzu.

1.- Zure ingurunean janari anitz dago, eta horietako batzuk beste batzuk baino gustokoagoak dituzu

a) Zer janari dituzu gustuko?

b) Zein dira energia gehien ematen dutenak?

c) Zer janari-motak loditzen du , gehiegi janez gero?

2.- Zertarako behar ditugu janariak? Zer lortzen du organismoak janarietatik?

Jaiotzatik bertatik aurrera, janarien menpe gaude. Hasieran, amaren esnea baino ez dugu hartzen; geroago, hainbat eratako janariak hartzen ditugu: batzuk, animaliek ematen dizkigutenak, eta beste batzuk, landareetatik ateratzen ditugunak

JANARIEN DEFINIZIOA: Gure bizi-funtzioak aurrera eramateko behar ditugun materia eta energia ematen dizkiguten substantziak dira janariak.

Janariak hainbeste motatakoak direnez, hainbat sailkapen egin daitezke. Osasunerako Mundu Erakundeak zazpi taldetan sailkatzen ditu, elikagai-edukiaren eta betetzen duten funtzioaren arabera.

Eñaut Serrano:

Elikagaiak, banan-banan

• 
• Haragi eta arrain freskoak elikagairik ustelkorrenak direnez, izozkailutik gertueneko apalean ipini behar dira: bertako tenperatura 1º - 2ºC izan ohi da. Gorde horrelakoak azpialdean sarexka bat daukaten ontzi itxietan, jangaia eta zukua kontaktuan egon ez daitezen.
• Arrain fresko garbiak bere propietate guztiak 24 orduz mantenduko ditu hozkailuan; haragia, berriz, lau eguneraino (segun-eta zein atal den) kontserba dezakegu egoera on-onean.
• Ezarri hestekiak, esnea eta esnekiak erdialde eta goialdeko apaletan: bertako tenperatura 4º - 8ºC izaten da.
• Gorde hestekiak ontzi itxietan edo bildu aluminiozko paperean edo film gardenean.
• Eduki esnea isolaturik, ontzi itxian: irekiz gero, gainerako elikagaiei darizkien usainak berehala hartzen ditu-eta.
• Gazta hasita badago, bildu ebakitako aldea film gardenean, onddoen ugalpena galarazteko. Gorde gazta-mota bakoitza bere ontzian, bereiz.
• Oso litekeena da fruta eta barazki freskoak tenperatura hotzetan hondatzea. Gorde hamar gradutaraino egon daitezkeen hozkailuaren behealdeko kutxetan. Bertan sartu aurretik, garbitu ur ugaritan eta kendu jangarri ez diren parteak.
• Arrautzak -uda partean izan ezik, orduan berotasunak mikroorganismoen ugaltzea laguntzen baitu- hozkailutik kanpo gorde daitezke baina hotzak iraupena luzatu egingo die. Gorde itzazu mutur zorrotzena behera daudela, barne-egitura endeka ez dadin eta hobeki kontserbatuko direla bermatzeko. Oskola hautsi edo zartaturik dutenak ez gorde.

1. irudia: Elikagaien piramidea

Elikagaien piramide hau behetik gora osatzen da, alegia, maizen jan behar ditugun elikagaiak oinarrian kokatzen dira eta oso noizean behin baino ez ditugunak jan behar muturrean.

1) Zerealek eta berauen eratorriek osatu behar dute gure elikaduraren oinarria: ogia, pasta, arroza, patatak…

2) Barazkiak eta frutak. Elikagai hauek izango dira bitamina iturri nagusia, beraz hauen kontsumoa adin guztietako pertsonetan bultzatu beharko litzateke.

3) Haragiak, arrainak, arrautzak, esnea eta hauen eratorriak eta lekaleak. Esnekiak dietako kaltzio iturri nagusia dira, beraz egunero 2-3 esneki hartzea gomendatzen da. Haragia proteina eta burdin iturri garrantzitsua da, baina Euskal Herrian normalean, beharrezkoa dena baino askoz haragi gehiago jaten da. Arraina proteina iturri garrantzitsua izateaz gain, gure organismoarentzat oso mesedegarriak izan daitezkeen zenbait lipido asegabeen iturri izan daiteke. Arrautzari dagokionez kalitate biologiko oso altuko proteina duela ezin da ahaztu, dena den, bere konposizioan duen kolesterol maila altua dela eta astean 3-4 arrautza baino gehiago ez jatea gomendatzen da. Lekaleak ere oso proteina iturri egokiak dira.

4) Olioak, gantzak, gurina, margarina, olibak eta lipidoetan aberatsak diren gainontzeko elikagaiak. Guzti hauetaz ez abusatzea gomendatzen da eta ahal den neurrian, landare jatorridunei lehentasuna emanez animali jatorridunen aurretik. Izan ere, animali jatorrikoak lipido ase eta kolesterolean askoz aberatsagoak baitira.

5) Azukrea eta azukre ugaridun elikagaiak (mermeladak, gozokiak, txokolatea,…). Hauek oso noizean behin baino ez jatea gomendatzen da.

C) Ariketa fisikoa:

Azkenik, kalitatez eta kantitatez egokia den dieta honen osagarri izan behar den faktorea aipatuko dugu, ariketa fisikoa. Ariketa hau norberaren adinera eta osasun egoera konkretura egokitu behar da. Kontutan eduki behar da intentsitatea baino askoz garrantzitsuagoa izango dela maiztasuna, izan ere, askoz onuragarriagoa da egunero apurtxo bat ibiltzea, hamabost egunetatik behin korrika egitea baino.

Elikadurarekin gertatzen den bezala, kasu honetan ere ohiturak aldatzea oso zaila izango da. Ez da erraza igogailuaz ahaztea eta etxera oinez igotzea, ezta lanera edo ikastetxera joateko bizikleta edo zangoak erabiltzea, bazkalosteko tarte horretan, telebista ikusi beharrean pasiotxo bat ematean pentsatzeak bakarrik dagoeneko nekatzen gaitu eta kafetxo bat hartzera joaten garenean autoa dagoen lekuan aparkatuta uztea pentsaezina da. Ez da erraza ez, baina epe laburrean igarri ez arren epe luzera ziur nago ohitura aldaketa txiki hauek onura handiak ekarrik dizkigutela.

Zahartzea dagokio gizakiari berez baina oraino ez dakigu zergatik zahartzen garen, prozesu horretan parte hartzen duten mekanismoak esplikatzeko hainbat teoria moldatu diren arren. "Erradikal askeen edo oxidazio-estresaren" hipotesiaren oinarria, adibidez, aski ezaguna da: oxigenoaren presentzian gure zeluletan oxidaziozko erreakzioak gorpuzten dira eta, ondorioz, zelulen endekapena eragiten duten erradikal askeak eratzen dira.

Gorputzean erradikal askeen metaketak, jakina denez, heriotza ondorioztatzen duten funtzio zelularraren alterazioak gertarazten dute. Horren eragin kaltegarriak arintzeko, berriz, zelulek beren mekanismoak -oxidazioaren kontrako gure defentsak diren entzima-sistemak- jartzen dituzte martxan. Adinean aurrera egin ahala, horien babesmena ahulduz doanez, erradikal askeek gure organismoaren defentsa-ahalmena gainditzen dute. Horregatik, zahartzen garenean, gure itxura fisikoa aldatzeaz gainera -larruazalean orban eta zimurrak ateratzen zaizkigu-, gure organo eta sistemak endekatuz doaz: alterazio kardiobaskularrak, minbiziak, diabetesak, etc. ugaltzen dira. Adinak adin, beste hainbat faktore ere hartu behar dira aintzat, hala nola tabakoa erretzea, alkohol gehiegi hartzea, infekzioak, gaixotasunak, estresa, babesik gabe eguzkitara egotea, dieta energetikoegiak edo desorekatuak, ingurugiroko kutsadura, ariketa fisiko bizia, etc.

Antioxidatzaileak: erradikal askeen aurkako defentsak

Gorputzean ez ezik, elikagaietan ere dautza antioxidatzaileak; areago, izaki bizidun gehienek -landarezkoek, batik bat- oxidazioaren aurkako defentsak dauzkate. Fruitu lehorren E bitaminak, adibidez, nolakotasun horien galera geroratu egiten du.

Hainbat bitamina -C, E, A-, zenbait mineral -selenioa, zinka, kobrea, etab.- eta fotokimiko izenez ezagutzen ditugun landare-konposatuak -polifenolen familiakoak- dira gehien aztertu diren antioxidatzaileak. Polifenol horiek fruta eta barazkiei koloreak eta aromak ematen dizkietenak direnez, landarezko elikagaiak egunero kontsumitzea aholkatzen zaigu. Espainiako dietan, oro har, ahalmen antioxidatzaile handieneko elikagaiak hauek dira: fruta, ogia, patata, barazkiak, kakaoa, lekaleak, fruitu lehorrak eta oliba olioa.

Nolako gaixotasunak prebeni daitezke?

Antioxidatzaileak erradikal askeen eragina geldiarazteko gauza ez direnean, gantz, proteina eta geneetan kalteak gertatzen dira. Egiaztatu denez, LDL kolesterola ("gaiztoa") oxidatzen denean aiseago itsasten zaie zainei, arrisku kardiobaskularra areagotuz. Zainetako zelulek erradikal askeen eragina nozitzen badute, arrisku kardiobaskularra areagotuko duten alterazio baskularrak gertatuko dira. Erradikal askeek geneetan eragiten dutenean, tumoreak agertzeko arriskua areagotzen da eta proteinetan eragiten dutenean, berriz, zahartze-prozesuari eta nerbio-sisteman eragina duten endekapenezko gaitzak (parkinsona, besteak beste) nozitzeko arrisku larriago batekin loturiko zelulen endekapen eta heriotza gisa agertzen dira kalteak. Antioxidatzaileek, beraz, erradikal aske kaltegarri horiek sortarazten dituzten zeluletako oxidazio-erreakzioak geldiarazten dituztenez, berebiziko eginkizuna betetzen dute gaixotasun kardiobaskularren, tumoreen eta endekapenezko gaitzen prebentzioan eta, horrekin batera, sistema inmunologikoa indartu egiten dute.

Nor dago antioxidatzaileen premian?

Denok gaude elikagaietatik datozkigun antioxidatzaile horien premian, organismoak bere defentsak badauzkan arren. Izan ere, babespen-sistema horien parte batek elikagaietako antioxidatzaileen laguntza hartu behar du bere funtzioa bete ahal izateko eta, areago, erradikal askeen eragina moteltzeko horien premia gorria du. Nolanahi ere, kontua ez da ahalik eta antioxidatzaile gehien kontsumitzea, egoeran egoerari dagokion tamainan hartzea baizik. Hainbat faktorek erradikal askeen ekoizpena laguntzen dutenez, egokiena dugu elikabidea -bizimodua, orokorki- hobetzea, osasunez zahartu nahi badugu.

Antioxidatzaileen dosi egokia

Dosi segurua zehaztu ahal izateko, bederen, azterlan gehiago egin behar dira. Gehigarriak edo elikagai bereziak hartzea baino areago, bizimodu osasuntsua egitea eta antioxidatzaileez hornituko gaituzten elikagaiak elikabide orekatuan txertatzea aholkatzen dute adituek. Antioxidatzaileak ez ezik, hauen eragina indartzen duten bestelako substantziak ere dauzkaten elikagaiak ditugu eskura. Zitrikoetan, adibidez, C bitaminaz gainera azido zitrikoa dago: gai honek bitamina horren eragin antioxidatzailea areagotu egiten du; propietate hori, oro har, ez da gertatzen elikagai aberastu eta osagarrietan.

Bestetik, ordea, kontuan har dezagun antioxidatzaile gehiegi hartzeak eragin kaltegarriak dituela. C bitamina larregi kontsumitzeak, adibidez, beherakoa ondoriozta dezake; E bitamina gehiegik, konjuntibitisa, mukosetan kalteak eta hezurren hauskortasun handiagoa. Selenioaren dosi handiegiarekin lotzen da ilea galtzea, azkazal eta hortzetako alterazioak, etab. Antioxidatzaileak berez dauzkaten elikagaiak kontsumituz baino askoz ere errazago gainditzen da horien dosia pilulak eta antzekoak hartuz. Horregatik komeni izaten da beti-beti profesionalaren aholkuaren arabera jardutea, nork bere kabuz jardun gabe. Erradikal askeen ekoizpena handitua dagoela kontu jakina den kasu zehatzetan ere -erretzaileak, goi mailako kirolariak, etc.- adituak baloratu behar du antioxidatzaileen dosi egokia zein den. Maila horretara iristeko, pazienteari preskribatuko dio elikagai arruntetatik gehiago kontsumitzea, elikagai aberastuak hautatzea edo osagarriak hartzea.

Elikadura-Zientzien Elkarte Espainiarraren gurpila

Eragin antioxidatzaile biziena duten dieta espainiarreko elikagai ohikoenak.

Antioxidatzaile gehien dituzten hamar elikagaiak

• Ahuakatea
• Baiak: ahabia, masusta, mugurdia eta marrubia
• Brokolia
• Azak, oro har
• Azenarioa
• Zitrikoak
• Mahatsa
• Tipula (gorria, bereziki)
• Ziazerba
• Tomatea (frijiturik, batik bat)

---

Eduki honen erlazioak

Informazio hau PDF bertsioan jaitsi

PDF: Egin klik hemen honako ekintza hau burutzeko: Informazio hau PDF bertsioan jaitsi (403 Kb)

Interesatzen zaizu

Gainera...

• Elikagaiak adimenez erosteko sei klabe / 300 miligramo kafeina / Oliba olio birjina / Zukuak ala fruta freskoa? / Esterolak / Mendian zuzen elikatzea
• Oporretan arriskurik gabe elikatzeko bost klabe / 60 miligramo C bitamina / Zuntza eta idorreria / Argaltzeko produktuak / Triglizeridoak / Otordu egokia, larruazala osasuntsu eta beltzaran edukitzeko
• Elikagai prebiotiko eta probiotikoak
• Mineralak eta elikadura
• Sorbitola / Kaltzio erantsia duten esneak / Sei klabe egunean sei fruta ale jateko / 35 gramo azukre / Tomatea / Txokolatedun opilak vs. ogitartekoak / Ereduzko otordua Glutenaren aurreko intolerantzia nozitzen duenarentzat

---

Nerea Villate:


MADALENAK


Hartu itzazu hiru arrautza eta beren astuna edo pisua adina, hainbeste azukre eta hainbeste irin jarri behar dituzu.

Gero, su ondoan, urtu mantekila eta erantsi azukrea eta hau urtu arte ondo nahastu dana; banaka hiru arrautzak bota, eta asko harrotu.

Irina erantsi eta ondo landu dena. (Ez du gaitzik egiten, eta ona da nahaspila hori errezago harrotzeko goilarakada txiki bat bikarbonato eranstea).

Nahaspila hori molde txikitan jarri eta labean sartu, eta asko eta azkar harrotuko dira.

Hoztutzen diranean mahaira atera.

Itziar Marauri:

DIGESTIO-PROSEZUA

Giza organismoak egiten duen oinarrizko prozeduretako bat dugu digestioa. Digestioan prozesu asko gertatzen dira, eta prozesu horien bitartez bihurtzen dira janariak asimilagarri gure gorputzerako.

Auto baten funtzionamenduarekin konpara genezake digestioa. Autoak gasolina behar du bere barneko motorra martxan jartzeko, eta, bide batez, motor horrek jarriko du autoa mugimenduan. Era berean, autoak gasolina bezala, gure gorputzak janariak behar ditu erregai bezala. Janariak, gehienetan behintzat, ezin dira dauden-daudenean erabili, eta aldaketa batzuk jasaten dituzte digestioan. Digestioaren bidez sortzen dira elikagaiak, eta elikagai horiek zeluletara garraiatzen dira gorputzaren barruko motorrarentzat erregai izan daitezen.

Zeluletan, eta oxigenoarekin, erretzen dira elikagai horiek, eta errekuntza horretan sortzen da behar dugun energia. Energia honen bidez egiten ditugu ekintza guztiak.

Digestio prozesua hiru fase nagusitan bana genezake: ahoko fasea, urdaileko fasea eta hesteetako fasea.

Maitane Alvarez

Jan, edan eta izan osasuntsu!!

SARRERA Kaixo lagunak!!! Memoria egiteko garaia iritsi zaigu. Orain arte banan banan landu ditugun elikagaiak, guztiak batera errepasatzeko unea iritsi da. Elikagaia eta osasuna elkarri lotuak doaz batez ere bata bestea baldintzatzen duelako. Webquest honen bitartez osasunean elikagaiek duten garrantziaren inguruan arituko gara. Horretarako tresna berri bat aurkezten dizuegu, elikagaien gurpila. Honetan dieta osasungarri bat eramateko elikagai bakoitzaren garrantzia adierazten da. Multzoen tamaina alde batetik eta alearen tamaina bestetik aldatuz doa. Horrela handiagoak direnetik gehiago jan behar ditugu eta txikiagoak direnetik gutxiago.

Esku hau dituen elikagaiak oso osasuntsuak dira gure gorputzerako eta osasunarako.

Hauek berriz bitaminak dituzten elikagaiak dira.A,B,C,D eta K bitaminak esagutzen ditugu.

Alba: